Najczęściej występujące wady wymowy

 

Najczęściej występujące wady wymowy

I. Dyslalia

Opanowanie mowy uzależnione jest od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Dla prawidłowego kształtowania i rozwoju mowy konieczne jest właściwe funkcjonowanie:

  1. narządu słuchu,
  2. aparatu artykulacyjnego (wargi, język, podniebienie, policzki, uzębienie),
  3. aparatu fonacyjnego (krtań, gardło, jama nosowa),
  4. oddechowego (płuca, oskrzela, tchawica),
  5. ośrodkowego układu nerwowego,

Proces kształtowania się mowy uzależniony jest także od poziomu rozwoju umysłowego i emocjonalnego oraz warunków środowiskowych i społecznych (w tym: wzorca wymowy funkcjonującego w rodzinie, atmosfery, stylu wychowania i postaw rodziców).

Wadliwe funkcjonowanie któregokolwiek z tych elementów komplikuje prawidłowe kształtowanie i rozwój mowy. W efekcie może dawać różnego rodzaju zaburzenia i wady.

O wadzie wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku ( Demel, 1994).Należy odróżnić wady wymowy od nieukończonego rozwoju mowy. Zgodnie z tym, co wcześniej zostało napisane, do wad wymowy nie zalicza się rozwojowych form mowy dziecięcej (wiemy już, że do piątego roku życia dziecko ma prawo nie wymawiać pewnych głosek – należy to uznać za formę poprawną dla danego okresu rozwojowego).Różnica ta dotyczy prognoz terapeutycznych.

W przypadku nieukończonego rozwoju mowy może nastąpić (oczywiście nie w każdym przypadku) samoistna poprawa wymowy, natomiast w przypadku wady wymowy (np. dyslalii) nie można na to liczyć – konieczna jest interwencja logopedy i im wcześniej ona nastąpi, tym skuteczniejsza jest terapia logopedyczna.

W codziennej pracy logopeda styka się najczęściej z grupą wad artykulacyjnych nazwanych deslalią. Dyslalia – to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet niemal wszystkich głosek równocześnie. Przy zachowanym rytmie, melodii i akcencie, sama wymowa jest niewyraźna, mało lub zupełnie niezrozumiała.

W obrębie dyslalii tymi, które w pierwszej kolejności wymagają interwencji logopedy są deformacje (zniekształcenia brzmienia) głosek, w wyniku czego powstają dźwięki nie należące do zasobu głosek języka polskiego. Są to:

seplenienie międzyzębowe dotyczyć może głosek: s, z, c, dz, ś, ż, ć, dź, sz, ż, cz, dż, w czasie wymowy język wsuwa się między zęby;
seplenienie boczne dotyczy wymienionych powyżej głosek, język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy charakterystyczne nieprzyjemne dla ucha brzmienie;
seplenienie wargowe dotyczy także wyżej wymienionych głosek, język nie bierze udziału w ich wymowie, głoski wymawiane są wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak przy dmuchaniu;
seplenienie wargowo-zębowe wymienione wyżej głoski wymawiane są przy udziale górnych lub dolnych siekaczy i przeciwległej wargi (język pozostaje bierny),
reranie dotyczy głoski „r” zamiast drgań czubka języka głoska ta może być wymawiana poprzez drgania języczka podniebiennego,warg, policzków;

 

Natomiast wszelkie zastępowanie głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi, np. sanki – sianki, szkoła – skoła, rak – lak, będące przejawem nieukończonego rozwoju mowy, nie traktujemy jako wady wymowy, jeśli występuje poniżej 6-7 roku życia.

U dzieci powyżej 7 roku życia do wad wymowy zaliczamy dyslalię o charakterze deformacji głosek oraz wymowę charakteryzującą się zamianą głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi, gdyż do tego czasu rozwój mowy powinien być zakończony od strony artykulacyjnej.

Dyslalie o charakterze paralalii (zamiany) głosek, to najczęściej:

seplenieni dotyczy głosek: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż, głoski te zamieniane mogą być w obrębie tych rzech szeregów, np.:

szkoła – skoła – śkoła,

sałata – szałata – śałata,

ślimak – szlimak – slimak,
reranie głoska „r” może być zastąpiona głoską „l” lub „j” np.:

rak – lak – jak,

rower – lowel – jowej,
wadliwa wymowa głosek „k” i „g” ich substytutami są najczęściej „t” i „d”, np.:

kot – tot,

guma – duma

Niezależnie od ogólnego podziału dyslalii (deformacje, zastępowanie, brak głoski) wyodrębniona jest szczególna postać dyslalii, która – ze względu na metodykę postępowania powinna być wydzielona. Jest to wymowa bezdźwięczna (nazywana też mową bezdźwięczną).

ubezdźwięcznianie głoski dźwięczne: b, bi, d, di, g, gi, z, ź, ż, dz, dź, dż, w, wi zamieniane są na bezdźwięczne: p, pi, t, ti, k, ki, s, ś, sz, c, ć,f ,fi, (bez drgań wiązadeł głosowych, np. bada-pada, domek-tomek);

 

II. Co robić, aby wspomagać rozwój mowy dziecka?

Odpowiedzią na to pytanie niech będą zamieszczone poniżej sugestie, do których radzimy od czasu do czasu zaglądać, dopóki dziecko nie osiągnie dobrej sprawności językowej i poprawnej wymowy.

  1. Dziecko winno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. Z początku jest to uśmiech, ruch rączki, przegięcie ciałka. Wnet jednak nastąpią reakcje głosowe. Gdy ich brak, koniecznie zbadaj słuch dziecka, gdyż może on być osłabiony.
  2. Pytaj lekarza, jeśli coś cię niepokoi w stanie zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego maleństwa. Dbaj o jego górne drogi oddechowe i uszy. Zwracaj uwagę na to, jak dziecko oddycha, od najmłodszych lat ucz dbania o higienę jamy ustnej. Pamiętaj, aby nauczyło się żuć i gryźć.
  3. Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mownych (rozszczep warg, dziąseł, podniebienia, zniekształcenia w układzie szczęk, uzębienia, itp.) – należy z nim bezwzględnie pójść do lekarza specjalisty: chirurga – plastyka, ortodonty.
  4. Opowiadaj lub czytaj bajki, niech nie martwi cię fakt, iż pociecha ukochała jedną z nich i prosi notorycznie o jej powtarzanie.
  5. Jeśli dziecko ogląda telewizję, to róbcie to wspólnie. Komentuj wydarzenia pojawiające się na ekranie telewizora, rozmawiaj na ich temat, aby milusiński bezwiednie nie oglądał szybko zmieniających się obrazów i ciągu tekstów bez ich zrozumienia. Wybieraj programy właściwe dla wieku dziecka. Staraj się, aby telewizor byłwłączony tylko okazjonalnie.
  6. Poszukaj książeczek dydaktycznych zapoznających dziecko z różnymi grupami tematycznymi: zwierzętami, warzywami, owocami, kolorami, bogato ilustrowanymi opisami życia na wsi i w mieście. Nazywaj przedmioty w nich zawarte i opisuj sytuacje prostymi zdaniami. Cenne są też książeczki słowno – obrazkowe; dorosły czyta tekst, a dziecko nazywa przedmioty w nim zilustrowane. Proś dziecko o wskazywanie przedmiotów czy zwierząt wcześniej pokazanych im na obrazku.
  7. Rysuj dziecku mówiąc, co kreślisz – „Teraz rysuję dom, tu jest dach, to komin, tu są okna, a tu drzwi…”.
  8. Oglądaj z dzieckiem zdjęcia i nagrania magnetowidowe z uroczystości rodzinnych, wykorzystuj je do omawiania: imion, nazwisk, koligacji w rodzinie. Pytaj pociechę – „gdzie ty jesteś?”, – „gdzie ja jestem?” (ćwiczymy w ten sposób zaimki: ja, ty, on, ona, itp.).
  9. Recytuj proste wierszyki, rymowanki, wyliczanki, włączaj w to gesty, ruchy taniec czy rysunek – niech praca ta będzie dobrą, wspólną zabawą a nie obowiązkiem.
  10. Twoje wypowiedzi powinny być poprawne językowo, unikaj zdrobnień i tzw. Języka dziecięcego. Mów wyraźnie, bez pośpiechu. Buduj krótkie zdania, używaj prostych zwrotów. Moduluj własnym głosem, aby zainteresować dziecko, np.: „Co to?”, „Nie ma?”, „O! Jest!”.
  11. Kiedy dziecko zaczyna samo coraz więcej mówić, nie wolno ci tej skłonności gasić, np. obojętnością lub cierpką uwagą, bo wówczas dziecko zamyka się w sobie, staje się nieufne, „niemieje”
  12. Nie hamuj żywiołowego pędu do mowy, musisz wykorzystać ogromny ładunek uczuciowy, jaki dziecko wkłada w mowę.
  13. Pilnie bacz, czy kształtowanie się mowy dziecka przebiega zgodnie z normą.
  14. Z chwilą zdobycia przez dziecko umiejętności mówienia zdaniami unikaj ciągłego poprawiania go i zmuszania do poprawnego powtarzania, gdyż dziecko nabawi się kompleksu mniejszej wartości, straci zaufanie do otoczenia, przestanie mówić.
  15. Dziecko 3-letnie monologuje, ale też chce rozmawiać z otoczeniem, zadaje mnóstwo pytań, a także przepada za opowiadaniami. Nie możesz lekceważyć tych faktów, które pomagają dziecku w wysławianiu się, w umiejętności wyrażania myśli i uczuć.
  16. Wykorzystuj każdą nadarzającą się okazję, by mówić do dziecka, śpiewać, pląsać z nim – to zaprocentuje w postaci późniejszych wypowiedzi pociechy. A kiedy zabraknie Wam cierpliwości lub chęci, poproście babcię, ciocię, czy starsze kuzynostwo. Na pewno się opłaci!

 

 

Opracowała logopeda:

mgr Beata Wylaź

Bibliografia

  1. Antos D., Demel G., Styczek I., Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, Warszawa 1997
  2. Emiluta-Rozya D., Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1994
  3. Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1988