„Diagnoza przedszkolna dziecka jednym z elementów lokalnego systemu oświaty”
Artykuł opublikowany w miesięczniku
„Bliżej Przedszkola” listopad 2008
Artykuł niniejszy ma na celu ustosunkowanie się do problemów występujących we wczesnej edukacji dziecka dotyczących diagnozy przedszkolnej, koordynacji pracy przedszkola ze szkołą podstawową i poradnią psychologiczno – pedagogiczną.
Wielokrotnie zastanawiałem się jakie działania powinny podjąć placówki oświatowe, aby stały się autentycznie przyjazne dziecku, uczniowi. Pomocą w tym względzie jest funkcjonujące od 7 stycznia 2003 r. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Rozporządzenie „stare”, bo ponad pięcioletnie, niestety stosowane w niewielu placówkach na wymaganą potrzebami uczniów skalę.
Ile publicznych przedszkoli realizuje zapisy cytowanego przeze mnie rozporządzenia?
Rozporządzenie nakłada na dyrektorów placówek oświatowych, także przedszkoli obowiązek organizowania pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Akcentuje ważność prowadzenia diagnozy środowiskowej dziecka, która powinna być punktem wyjścia w pracy z dzieckiem. Przedszkole powinno prowadzić zajęcia specjalistyczne: korekcyjno – kompensacyjne, logopedyczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym; zajęcia psychoedukacyjne dla rodziców, porady, konsultacje i warsztaty dla rodziców i nauczycieli. Aby wymienione zadania zrealizować nauczyciele przedszkoli będą potrzebować bardzo dużego wsparcia ze strony organu prowadzącego, te zaś ze strony ministerstwa.
Postaram się przedstawić prosty sposób prowadzenia diagnozy przedszkolnej, który został już wprowadzony przez Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną w Leżajsku w jednym z przedszkoli w naszym powiecie.
Jak wszyscy wiemy, do każdego przedszkola uczęszczają dzieci trzyletnie, czteroletnie, pięcioletnie i sześcioletnie, ucząc się w poszczególnych grupach wiekowych. Pierwszym diagnostą dziecka jest jego nauczyciel w przedszkolu, zaś punktem wyjścia do diagnozy „przedszkolaka” jest diagnoza środowiskowa, która nie polega na wypełnieniu arkusza wywiadu z rodzicami, lecz wizycie w domu dziecka, obserwacji dziecka w jego środowisku domowym (warunki bytowe, wzajemne relacje małżonków, stosunek rodziców do dziecka) i wspólne wypełnienie stosownych arkuszy obserwacji.
Nauczyciel w przedszkolu powinien dokonywać oceny postępów dziecka przynajmniej 2 razy w roku. Po dokonaniu oceny należy przeprowadzić jej analizę, określić mocne i słabe strony dziecka. Ma to służyć indywidualizacji pracy z dzieckiem, tj. rozwijaniu jego zdolności i wyrównywaniu występujących trudności. Pod hasłem trudności kryją się umiejętności i wiadomości, których dziecko nie opanowało. W przedszkolu nie można pomijać pracy z dzieckiem zdolnym.
Kto powinien prowadzić diagnozę dziecka w wieku przedszkolnym: poradnia psychologiczno – pedagogiczna czy przedszkole?
Nauczyciel w przedszkolu obserwuje dziecko przez cały rok szkolny w swojej grupie. Może dokonać całościowej obserwacji i globalnej oceny. Specjaliści z poradni mieliby kontakt z dzieckiem jednorazowy lub dwukrotny trwający klika godzin. Czy dziecko jest w stanie, w tym czasie pokazać wszystko na co je stać? Zapewniam Państwa, że nie.
Z przeprowadzonej oceny dziecka i pracy z dzieckiem powinien zostać sporządzony przez nauczyciela roczny raport. Każde dziecko powinno mieć założoną indywidualną dokumentację osobową. W tym celu możemy wykorzystywać dostępne programy komputerowe np. „Diagnoza dzieci w wieku 3 – 5 lat”, „Diagnoza gotowości szkolnej sześciolatka” lub „Dokumentacja rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym”. Celowo nie podaję nazw firm, aby nie prowadzić promocji jakiejkolwiek z nich na łamach czasopisma.
Dokumentacja rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym to prosty w użyciu program komputerowy zawierający zestaw arkuszy obserwacyjnych pozwalających dokonać profesjonalnej i obiektywnej charakterystyki rozwoju dziecka oraz umożliwiający wydrukowanie wyników dla nauczycieli i rodziców. Dzięki temu można szybko zorientować się na jakim etapie rozwoju znajdują się nasi wychowankowie, w jakich umiejętnościach i sprawnościach osiągnęły wysoki, prawidłowy bądź niski poziom.
Program umożliwia również prześledzenie zmian rozwojowych w poszczególnych obszarach zarówno pojedynczych dzieci, jak i całej grupy. Wyniki podane są w formie opisowej i graficznej. Aby prześledzić zmiany, należy najpierw dokonać co najmniej dwóch obserwacji interesującego nas dziecka, grupy, czy obszaru. Opracowane arkusze obserwacyjne oparte są na charakterystycznych dla danego przedziału wiekowego wskaźnikach rozwojowych. Wskaźniki zostały opracowane na podstawie najpopularniejszych, zatwierdzonych przez MEN programów wychowania przedszkolnego oraz ogólnych prawidłowości rozwojowych dzieci. Program został podzielony na 12 arkuszy obserwacyjnych:
Dla dzieci sześcioletnich został przygotowany dodatkowo „Test dojrzałości szkolnej”. Arkusze obserwacyjne w każdym z obszarów przygotowane są dla dzieci w poszczególnym wieku: trzech, czterech, pięciu i sześciu lat. Każdy z obszarów opatrzony jest wstępem teoretycznym pozwalającym na przygotowanie się do badań. Do programu dołączone są plansze ułatwiające zbadanie poziomu percepcji wzrokowej oraz wymowy dzieci. Dostępne są także trzy rodzaje raportów:
Po zakończeniu badań należy wydrukować raporty z badań i przekazać je rodzicom, zalecam ich omówienie.
Program komputerowy „DIAGNOZA GOTOWOŚCI SZKOLNEJ SZEŚCIOLATKA”, jest również prosty w obsłudze. Nauczyciel z łatwością przeprowadza obserwację i diagnozę gotowości szkolnej dziecka poprzez: badanie umiejętności społecznych; badanie umiejętności językowych; przygotowanie do nauki pisania; badanie umiejętności matematycznych; badanie sprawności fizycznej. Badania przeprowadza się w określonym czasie w dwóch etapach:
I etap – należy przeprowadzić w połowie roku obowiązującej edukacji przedszkolnej, czyli pod koniec semestru (styczeń lub luty),
II etap – na zakończenie roku obowiązującej edukacji (maj lub czerwiec).
Celem etapu pierwszego jest zarejestrowanie zachowań, umiejętności i kompetencji dziecka, określenie mocnych stron dziecka, weryfikacja wcześniejszych spostrzeżeń, określenie obszarów wymagających dodatkowej stymulacji, poszukiwanie czynników utrudniających prawidłowy rozwój dziecka, przygotowanie planu wspierania rozwoju dziecka, wspieranie rozwoju dziecka odpowiednio dobranymi metodami i środkami.
Celem etapu drugiego jest porównanie osiągnięć dziecka z wynikami etapu pierwszego, podjęcie decyzji dotyczącej dalszej edukacji dziecka z uwzględnieniem jego potrzeb edukacyjnych, oszacowanie stopnia gotowości szkolnej w wyróżnionych obszarach, podjęcie decyzji o wprowadzeniu pogłębionej diagnozy, projektowanie wsparcia dla dziecka o niskim poziomie gotowości, autorefleksja nauczyciela będąca podsumowaniem jego pracy.
Dokonując oceny stopnia gotowości szkolnej dziecka bierzemy pod uwagę cztery kategorie opisowe:
Pracując tym programem należy pamiętać o unikaniu błędów takich jak:
W moim przekonaniu placówką, która dokonuje diagnozy dziecka w wieku przedszkolnym powinno być przedszkole.
Dlaczego nie występuje efektywna współpraca pomiędzy przedszkolami, szkołami podstawowymi i poradniami psychologiczno – pedagogicznymi w zakresie diagnozy przedszkolnej i organizowania pomocy psychologiczno – pedagogicznej?
W każdej placówce, także w przedszkolu powinna występować współpraca pomiędzy nauczycielami, polegająca między innymi na: przekazywaniu przez nauczyciela danej grupy wiekowej kolejnemu nauczycielowi (konieczny jest kontakt indywidualny nauczyciel – nauczyciel). Przekazanie grupy to szczegółowe indywidualne omówienie każdego dziecka wraz z jego teczką osobową (należy taką teczkę założyć każdemu dziecku) zawierającą diagnozę środowiskową, ocenę postępów w nauce, sukcesy i niepowodzenia, rodzaje udzielonej pomocy, jej skuteczność oraz sposoby indywidualizacji pracy z dzieckiem.
Samoczynnie następuje wzrost wymagań w stosunku do nauczyciela w przedszkolu. Konieczna jest umiejętność posługiwania się komputerem, nabycie nowych kwalifikacji, w szczególności z terapii pedagogicznej, wzrasta czas przygotowania się do prowadzonych w przedszkolu zajęć.
Zwiększają się również wymagania w stosunku do dyrektora przedszkola. Konieczny jest:
Dyrektor przedszkola powinien współpracować z przedszkolami, ze szkołami podstawowymi i z poradnią psychologiczno – pedagogiczną.
Współpraca pomiędzy dyrektorami przedszkoli powinna polegać na:
Dyrektor przedszkola powinien zacieśnić współpracę z dyrektorami szkół podstawowych, ponieważ przedszkole powinno przekazywać szkole (na koniec roku szkolnego) dokumentację zbiorczą dziecka (teczkę osobową) zawierającą szczegółowy raport z zakresu jego funkcjonowania w przedszkolu (diagnoza, formy udzielonej pomocy, jej skuteczność oraz plan jej kontynuacji w szkole podstawowej). Konieczne jest organizowanie wspólnych posiedzeń rady pedagogicznej nauczycieli przedszkola i szkoły podstawowej. Nauczyciel dzieci sześcioletnich powinien przekazać nauczycielom klas pierwszych swoich podopiecznych; konieczne jest uczestnictwo w tych pracach pedagogów szkolnych. Praca nauczycieli przedszkola powinna być kontynuowana w szkole podstawowej – nie może być zmarnowana! Chodzi tutaj w szczególności o kontynuowanie w szkole pomocy psychologiczno – pedagogicznej w stosunku do uczniów, którzy byli nią objęci w przedszkolu.
W takiej organizacji funkcjonowania przedszkola dopiero na samym końcu niezbędna jest poradnia psychologiczno – pedagogiczna. Ma ona wspierać i pomagać w razie występujących problemów w zakresie diagnozy, prowadzić wczesne wspomaganie rozwoju dziecka lub terapię dzieci, z którymi nauczyciele nie będą mogli sobie poradzić pod względem specjalistycznym w przedszkolu, wydawać opinie dzieciom, u których występuje konieczność odroczenia realizacji obowiązku szkolnego i wreszcie koordynować w razie potrzeby udzielanie w przedszkolu pomocy psychologiczno – pedagogicznej przedszkolakom.
Wprowadzenie stosowania Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach na masową skalę przez placówki oświatowe samoczynnie podniesie jakość edukacji w naszych przedszkolach i szkołach wszystkich typów.
Świadomy jestem, że przedstawiony przeze mnie projekt wymaga zwiększonych nakładów finansowych na edukację, nakłada na dyrektorów obowiązek racjonalnego i efektywnego ich wydatkowania. Wymaga również współpracy pomiędzy dyrektorami, a organami prowadzącymi placówki i sprawującymi nad nimi nadzór pedagogiczny.
Wiem, że naprawdę warto wdrożyć zaprezentowany przeze mnie projekt w życie, chodzi przecież o korelację wspólnych działań w imię dobra dziecka, aby przedszkole i szkoła były mu autentycznie przyjazne.
Życzę powodzenia
Wojciech Kostek
